تعداد صفحات: 30 صفحه

قیمت: 3000 تومان

مدل: Word & PDF (فایل بصورت ورد قابل ویرایش)

مختصری از متن اقدام پژوهی:

چکیده:

از زماني كه به تدريس درس تاريخ‌ پرداختم، متوجه عدم علاقه و توجه برخي از دانش‌آموزان به كلاس شده‌ام؛ كه از درس، كتاب و معلم گريزان و بيشتر سعي دارند كه خودشان بصورت مستقل و بدون اتكا به معلم درس را فرا بگيرند. اين وضعيت چندان براي من و كلاس خوش آيند نبود بنابراين تصميم گرفتم تا آنجا كه مي‌توانم وضعيت نامطلوب را دچار تغيير و تحول نموده و كلاسم را از هر لحاظ داراي شور و نشاط كافي نمايم.

نتيجه‌اي كه در نهايت پس از به كار بردن راه حل‌هاي مختلف براي اينجانب عايد شده، شور و نشاط و علاقه به درس، همراه با فعاليت دانش‌آموزان در كلاس بوده است. كه اين مسئله برايم ارزش زيادي داشته است.

از ديگر مواردي كه بايد به آن اشاره شود كسب موفقيت دانش‌آموزان در آزمونهاي مستمر و پاياني بود.شركت همگي دانش‌آموزان به صورت داوطلبانه در پرسش‌هاي كلاسي، انجام برخي تكاليف محوله و رقابت سالم در بين آنها از ديگر مواردي است كه از كنار آن نمي‌توان به سادگي گذشت.

در نشست‌ها و گفتگوهايي كه با همكاران مختلف داشته‌ام، در استفاده از راه‌حل‌هاي مذكور، بيشتر تشويق مي‌شدم.

فهرست

مقدمه. 1

بيان مسئله. 2

گردآوری شواهد 1. 3

روش گردآوري اطلاعات.. 11

اقدام راه حل پيشنهادي.. 15

ارزيابي نتايج گرداوری شواهد2. 19

برخي از اظهارنظرها به عنوان نمونه. 20

بيان محدوديتها22

ارائه پيشنهادات.. 23

منابع و پيشينه‌هاي مورد استفاده24

 

مقدمه:

تاريخ هر ملتي، نمادي از هويت آنان است كه در شكل‌گيري شخصيت و هويت جوانانش، نقش اساسي خواهد داشت. تاريخ يكي از مهمترين و بهترين مآخذ تعليم و تربيت براي انسانهاست و همانطور كه گفته شده «هيچ قسمتي از فرهنگ يك جامعه به اندازه‌ي تاريخ در هويت بخشي موثر نيست».[1]

اين مسئله تنها با آموزش درست تاريخ ميسر مي‌شود. و در اين راه بايد دانش‌آموزان را به گونه‌اي جذب درس تاريخ و فلسفه‌ي حاكم بر آن كرد كه بعد از پايان درس، آنان خود به دنبال چرايي مسائل بروند و به غور و تحقيق در امور بپردازند.

در ارائه‌ي درس تاريخ، چه به صورت سنتي و يا شكل نوين آن، بايد روحيه‌ي كنجكاوي، حقيقت‌جويي و دنبال كردن دلايل، علت‌ها و نتايج تاريخي و نقش آنها را در زندگي حال و آينده‌ي دانش‌آموزان ايجاد كنيم؛ و كاربرد تاريخ براي حال و آينده را واقعاً در روح و جان آنها و كسانيكه تاريخ را تنها حديث گذشتگان (مردگان) مي‌پندارند، به صورت علمي و كاربردي تقويت كنيم.

بقول دكتر زرين‌كوب «آنچه انسان امروز از تاريخ مي‌تواند آموخت شناخت خويش است شناخت معني حيات خويش در واقع... تاريخ تنها محدود به دنياي حاضر- زمان جاري- هم نيست؛ با دنياي گذشته و با آنچه در آينده خواهد بود نيز پيوند اتصال دارد. و ...»[2]

درس تاريخ در طي سالهاي اخير شايد براي اولين بار با رويكرد روشمداري و پيوند دادن مباحث تاريخ با زندگي روزمره‌ي دانش‌آموزان، با طرح مباحث متفاوت و متنوع جهت بيان جايگاه و نقش زندگي تاريخي انسان‌ها در رويكرد پژوهش در تاريخ و ارتباط تاريخ با علوم ديگر تدوين و تأليف شده است. كه مي‌توان اين امر را نويد بخش تحولي در چگونگي تنظيم كتب درسي بحساب آورد.

اما عليرغم محسنات كتاب، به واسطة سابقه ذهني، كه آن هم برخواسته از يكسري عوامل گوناگون مي‌باشد، ما شاهد بي‌رمقي و علاقة كم دانش‌آموزان نسبت به اين درس هستيم. در صورتيكه اگر درس تاريخ به شيوه‌اي جذاب و اثرگذار ارائه ‌شود، علاوه بر اينكه حس مسئوليت‌پذيري دانش‌آموزان را بر مي‌انگيزاند، در شكل‌گيري هويت فرهنگي و اجتماعي نسل جوان و آينده‌ساز اين ديار نيز نقش بسزايي خواهد داشت.

آنچه در پي مي‌آيد تنها شرح برخي از تجربه‌هايي است كه در حين تدريس جهت ايجاد علاقه و طراوت بيشتر در كلاس كسب شده است. البته اميدوارم كه اين تجربيات براي همكاراني كه در آغاز راهند مفيد فايده باشد.

بيان مسئله:

از زماني كه به تدريس درس تاريخ‌ پرداختم، متوجه عدم علاقه و توجه برخي از دانش‌آموزان به كلاس شده‌ام؛ كه از درس، كتاب و معلم گريزان و بيشتر سعي دارند كه خودشان بصورت مستقل و بدون اتكا به معلم درس را فرا بگيرند. اين وضعيت چندان براي من و كلاس خوش آيند نبود بنابراين تصميم گرفتم تا آنجا كه مي‌توانم وضعيت نامطلوب را دچار تغيير و تحول نموده و كلاسم را از هر لحاظ داراي شور و نشاط كافي نمايم.

در نشست‌ها و تماس‌هايي كه با ديگر دبيران تاريخ (حتي در مناطق و شهرهاي ديگر) داشته‌ام، به اين نتيجه رسيده ام كه اين مسئله تنها خاص من نيست بلكه آنها هم بنوعي با اين مشكل مواجه هستند و هركدام مي‌كوشند به شيوه‌اي مشكل را حل كنند و يا از شدت آن بكاهند.

در اين اثنا با برخي همكاران ديگر، مديران، معاونين و مشاوران نيز به گفت و گو پرداخته‌ام كه تقريباً همگي در باب اين مسئله متفق‌القول بوده‌اند.

جداي از اين رجوع به برخي دفاتر ثبت نمرات نيز بر اين مسئله كاملاً صحّه مي‌گذاشت. همچنين با توجه به نظرخواهي‌هايي كه در اوايل سال (جلسة اول يا دوم) تحصيلي در باب درس مذكور انجام داده بودم، نتيجة بدست آمده مؤيد نظر بالا بوده است.

بنابراين از مجموع گفته‌هاي همكاران و يافته‌هايي كه در نتيجة تحقيقات مختلف كسب شده بود دريافتم كه تعدادي از دانش‌آموزان نسبت به درس تاريخ‌ علاقه‌اي نشان نداده و بسياري از آنها درس را فقط به واسطة‌ي كسب امتياز در كنكور مورد مطالعه قرار مي‌دهند.

شايد علت اصلي اين مسئله آن است كه هنوز جايگاه و اهميّت درس تاريخ در نظام آموزشي ما مشخص نشده است و به آن به عنوان يك درس اصلي و پايه نگريسته‌ نمي‌شود. دانش‌آموزان نيز صرفاً تلاش مي‌كنند آن را بدون يادگيري تنها حفظ كنند، بدون اينكه درك درستي از تاريخ بدست آورده باشند. البته نبايد از نوع نگاه كادر اداري مدارس و ساير دبيران غافل ماند، كه خود در بي‌اهميت جلوه دادن اين درس در مقايسه با دروس ديگر و دادن انرژي منفي به دانش‌آموزان تأثير بسزايي دارند.

گردآوری شواهد 1

اين مسئله كه تا حدود زيادي فكر مرا به خود مشغول كرده بود، مرا بر آن داشت تا از كُنه مسئله آگاهي يابم؛ و با حضور در برخي از مدارس و صرف وقت بيشتري پيرامون اين قضيه به جمع‌آوري نظرات همكاران مختلف روي بياورم. كه در زير به نمونه‌هايي از گفته‌هايشان مي‌پردازيم:

- مديرآموزشگاه : «بعضي از دروس علوم انساني كه تاريخ هم جزوشان است، هميشه سبب خستگي و كسالت دانش‌آموزان در كلاس مي‌شود. علت آن هم بنظر اين است كه آنها احساس مي‌كنند بدون دبير هم مي‌توانند از عهدة آن برآيند و ...»

- يكي از همكاران تاريخ: «با اينكه علاقه‌ي فراواني به تدريس تاريخ دارم نمي‌دانم در كلاس چه كار كنم. عليرغم ميلم اكثر بچه‌ها فقط از من مي‌خواهند سؤال به آنها بدهم، و بعد از تعيين جواب، كاري به آنها نداشته باشم.

- يكي از دبيران تاريخ: «براي درس تاريخ و مثل آن (جغرافيا، علوم اجتماعي و ...) همانند دروس عربي، ادبيات و زبان اهميت قائل نشده‌اند. اگر اين درس هم جدي گرفته مي‌شد (از طرف مسئولين امر)، ديگر ما از روي ناچاري به كلاس نمي‌رفتيم و كلاس حكم جهنم را پيدا نمي‌كرد. و دانش‌آموز هم به ارزش درس و اهميت آن پي مي‌برد».

- معاون آموزشی آموزشگاه: «... زماني كه ما براي برخي از دروس مثل زبان و عربي وقت كم مي‌آوريم دست به دامن دبير تاريخ مي‌شويم و البته به مرادمان مي‌رسيم».

- از دبيران تاريخ: «... من براي بچه‌ها از اول تا آخر كتاب سؤال در مي‌آورم و برخي از سؤالات مهم را گوشزد مي‌كنم كه همين‌ها را بخوانيد ديگر كارتان نباشد».

- اظهار نظر دانش‌آموزان در چند محور خلاصه مي‌شود: 1- حجم زياد كتاب 2- اطلاعات زياد كتاب و اينكه نمي‌توانند آن را به خاطر بسپارند. 3- نوع بيان معلم (مونولوگ) 4- پراكندگي مطالب و ...

بنابراين از مجموع گفته‌هاي همكاران و اظهارنظرهاي دانش‌آموزان يكي از مشكلاتي كه دامنگير اكثر دبيران تاريخ است بي‌علاقه بودن دانش‌آموزان به درس تاريخ مي‌باشد. كه البته اين مشكل در دورة متوسطه به واسطة نوع، شكل و چگونگي تأليف كتاب از شدت كمتري برخوردار است؛ ولي بسته به شرايط وجود دارد.

البته نبايد از برخي از همكاران بزرگوار و تجربيات گرانبهاي آن‌ها در شيوة تدريس و كلاس‌داري غافل بود كه در دستيابي به اهدافم بسيار از آنها استفاده نموده‌ام.

بنابراين با توجه به بررسي وضع موجود، در همه حال اين دغدغة خاطر را داشته و دارم كه چگونه و از چه طريقي مي‌توانم دانش‌آموزانم را به درس، كلاس و كتاب علاقه‌مند سازم و درس تاريخ را به درسي زنده، پويا و با نشاط تبديل كنم؟

هدف هاي کلي درس تاريخ در دوره متوسطه

الف) هدف هاي شناختي

1. تعميق آشنايي با ضرورت مطالعه تاريخ و روش کار مورخان؛
2. تعميق آشنايي با مهم ترين تحولات سياسي، اجتماعي، فرهنگي و تمدن ايران و جهان در طول تاريخ؛
3. آشنايي با جايگاه تاريخ ايران در تاريخ جهاني؛
4. آشنايي با مفهوم تغيير و تداوم در تاريخ؛
5. تعميق آشنايي با شخصيت هاي مهم و موثر در تاريخ؛ با تاکيد بر مفاخر ملي، ديني؛
6. تعميق آَشنايي با جغرافياي تاريخي ايران و جهان با تاکيد بر تاريخ ايران؛
7. درک علت هاي پيدايش و زوال تمدن ها و دولت ها؛
8. تعميق آشنايي با مهم ترين آثار و بناهاي تاريخي ايران و جهان.

ب) هدف هاي نگرشي و ارزشي:

1. تقويت حس خودشناسي و خداشناسي از طريق تامل در تاريخ و عبرت آموزي از آن؛
2. بزرگداشت شخصيت هاي بزرگ تاريخي نظير پيامبران، امامان و مفاخر ملي، ديني، الهام پذيري از آنان و برانگيختن حس بيزاري از ستمگران و خائنان؛
3. ارج نهادن به ارزش هاي اسلامي، انساني از قبيل: عدالت طلبي، سخت کوشي، درست کاري، علم آموزي و...؛
4. تقويت حس ميهن دوستي و ارج نهادن به خدمات و فداکاري هاي پيشينيان و ايجاد آمادگي براي دفاع از ميهن و مقابله با تهاجم فرهنگي؛
5. تقويت حس احترام به ساير ملت ها و پرهيز از يک سو نگري و خودبيني از طريق تأمل در دستاوردها و تعاملات تمدني آنان و اعتقاد به سهيم دانستن همه ملت ها در تعيين سرنوشت جامعه بشري؛
6. علاقه مندي به مطالعه تاريخ و حفظ ميراث فرهنگي؛
7. تقويت روحيه عبرت آموزي از رويدادهاي تاريخي و موثر ساختن تاريخ در زندگي و عمل.

ج) هدف هاي مهارتي

1. برخوردار شدن از توانايي نسبي براي تجزيه و تحليل رويدادهاي تاريخي؛
2. توانايي انجام يک پژوهش ساده تاريخي و ارائه گزارش درباره موضوعات تاريخي؛
3. توانايي استفاده از عکس، نقشه و نمودار تاريخي و تفسير، تحليل و مقايسه آن ها؛
4. توانايي مطالعه روشمند و موثر نوشته هاي تاريخي؛
5. توانايي استدلال درباره اهميت تاريخي ايران و منافع ملي؛
6. توجه و حساسيت عملي نسبت به ميراث تمدني و فرهنگي بشر به ويژه، ميراث فرهنگي و تماميت ارضي کشور.

هدف هاي درسي در پايه دوم متوسطه

الف) هدف هاي شناختي

1. تعميق آشنايي با مفهوم زمان، تغيير، تحول و تداوم در تاريخ؛
2. تعميق آشنايي با علت هاي اهميت مطالعه تاريخ و نقش آن در زندگي انسان؛
3. آشنايي با علت هاي اهميت مطالعه تاريخ و نقش آن در زندگي انسان؛
4. تعميق آشنايي با مهم ترين تحولات سياسي،اجتماعي ايران و جهان، از قديم ترين اعصار تا قرن دهم هجري (شانزدهم ميلادي)؛
5. تعميق آشنايي با مهم ترين تحولات فرهنگي و تمدني ايران و جهان تا قرن دهم هجري با تاکيد بر تاريخ ايران؛
6. آشنايي با جايگاه ايران و ايرانيان در تاريخ جهاني تا قرن دهم هجري؛
7. درک تحول و تداوم در تاريخ ايران تا قرن دهم هجري؛
8. درک تحول و تداوم در تاريخ تمدن بشري تا قرن دهم هجري؛
9. تعميق آشنايي با نقش پيامبران در تاريخ بشر؛
10. درک علت هاي پيدايش و زوال تمدن ها و دولت ها تا قرن دهم هجري؛
11. تعميق آشنايي با جغرافياي تاريخي ايران و جهان تا قرن دهم هجري؛
12. تعميق آشنايي با مشهورترين شخصيت ها و افراد موثر در تاريخ ايران و جهان تا قرن دهم هجري؛
13. تعميق آشنايي با مهم ترين آثار و بناهاي تاريخي ايران و جهان تا قرن دهم دهم هجري؛
14. آشنايي با نقش اسلام و تعاليم اسلامي در تحولات تاريخي تا قرن دهم هجري؛
15. آشنايي با نقش ايرانيان در شکل گيري و شکوفايي تمدن اسلامي.

ب) هدفهاي نگرشي و ارزشي

1. علاقه مندي به مطالعه تاريخ و ميراث فرهنگي؛
2. تقويت حس خودشناسي و خداشناسي از طريق تأمل در تاريخ دوره مورد نظر و عبرت آموزي از آن؛
3. بزرگداشت شخصيت هاي تاريخي، نظير پيامبران و امامان همراه با الهام گرفتن از آنان و برانگيختن حس بيزاري از ستمگران و خائنان؛
4. ارج نهادن به ارزشهاي اسلامي، انساني از قبيل عدالت طلبي، سخت کوشي، علم آموزي و درست کاري؛
5. تقويت حس خودباوري ملي و ديني، آمادگي براي دفاع از ميهن و مقابله با تهاجم فرهنگي؛
6. دست يابي نسبي به بينش و نگرش تاريخ؛
7. احترام به ساير ملت ها و پرهيز از يک سو نگري و خودبيني از طريق انديشيدن در دستاوردها و تعاملات تمدني آنان تا قرن دهم هجري؛
8. تقويت علاقه به ميراث فرهنگي و حفظ آن به ويژه ميراث ايراني – اسلامي؛
9. تقويت حس همدلي با مسلمانان جهان.

ج) هدف هاي مهارتي

1. توانايي انجام يک پژوهش ساده تاريخ و ارائه گزارش درباره موضوعات تاريخي تا قرن دهم هجري؛
2. توانايي نسبي براي تجزيه و تحليل رويدادهاي مهم تاريخي تا قرن دهم هجري؛
3. توانايي مطالعه روشمند و موثر نوشته هاي تاريخي تا قرن دهم هجري؛
4. توانايي اوليه براي تجزيه ، تحليل و مقايسه عکس ها ، نقشه ها و نمودارهاي تاريخي و بهره گيري علمي از آثار و منابع تاريخي،
5. توانايي استدلال درباره اهميت تاريخي ايران تا قرن دهم هجري؛
6. توجه و حساسيت عملي نسبت به ميراث فرهنگي ملي و جهاني و تماميت ارضي کشور؛
7. توانايي ترسيم خط زمان و تقسيم آن؛
8. توانايي استدلال درباره اهميت تمدن اسلامي و جايگاه تاريخي ايران تا قرن دهم هجري .

هدف هاي درسي در پايه سوم متوسطه

الف) هدف هاي شناختي

1. تعميق آَشنايي با مهم ترين تحولات سياسي – اجتماعي ايران و جهان از قرن دهم هجري تا کنون، با تأکيد بر تاريخ ايران؛
2. تعميق آَشنايي با مهم ترين تحولات فرهنگي و تمدني ايران و جهان از قرن دهم تا کنون با تاکيد بر تاريخ ايران؛
3. درک تحول و تداوم در تاريخ ايران و جهان از قرن دهم تا کنون؛
4. تعميق آشنايي با استعمار و امپرياليسم جهاني و تاثير آن در تاريخ معاصر ايران؛
5. تعميق آشنايي با قيام ها و نهضت هاي سياسي – اجتماعي و مبارزات ضد استعماري و ضد استبدادي در تاريخ ايران از صفويه تا انقلاب اسلامي؛
6. تعميق آشنايي با علت ها و تاريخچه ي انقلاب اسلامي و رهبري امام خميني؛
7. تعميق آشنايي با نقش زنان در تاريخ معاصر ايران و جهان؛
8. تعميق آشنايي با نقش دين و علماي ديني ايران از دوره صفويه تا کنون؛
9. تعميق شناخت دشمنان انقلاب اسلامي و شيوه هاي مقابله با آنان؛
10. آشنايي با پيامدها و دستاوردهاي داخلي و خارجي انقلاب اسلامي؛
11. تعميق آشنايي با مهم ترين شخصيت هاي تاريخي ايران و جهان در قرن هاي جديد و دوره معاصر با تاکيد بر تاريخ ايران؛
12. آشنايي با جغرافياي تاريخي ايران و جهان در قرن هاي جديد و دوره معاصر؛
13. شناخت مهم ترين مسائل و بحران هاي سياسي – اجتماعي جهان امروز؛
14. تعميق آشنايي با مهم ترين آثار و بناهاي تاريخي ايران و جهان از قرن دهم هجري تا کنون.

ب) هدف هاي نگرشي و ارزشي

1. تقويت حس خودباوري ملي و ديني و آمادگي براي دفاع از کشور؛
2. تقويت عبرت آموزي از رويدادهاي تاريخي قرن هاي جديد و دوره معاصر و موثر ساختن تاريخ در زندگي و عمل؛
3. افزايش علاقه به مطالعه تاريخ به ويژه تاريخ ايران و جهان در قرن هاي جديد و دوره معاصر؛
4. ايجاد حساسيت به رويدادها و تحولات سياسي – اجتماعي عصر حاضر؛
5. الهام پذيري از زندگي ومبارزات مردم و شخصيت هاي بزرگ قرن هاي جديد و دوره معاصر، در زندگي فردي و اجتماعي و بيزاري از ستمگران و خائنان؛
6. تقويت روحيه مبارزه با استکبار جهاني و دشمنان ايران و انقلاب اسلامي؛
7. تقويت نگرش مثبت به رهبري امام خميني (ره) و نظام ولايت فقيه.

ج) هدف هاي مهارتي

1. توانايي نسبي براي تجزيه و تحليل رويدادهاي مهم تاريخي قرن هاي جديد و دوره معاصر و اوضاع کنوني جهان؛

2. توانايي مطالعه روشمند و موثر نوشته هاي تاريخي مربوط به تاريخ در قرن هاي جديد و دوره معاصر؛
3. توانايي انجام يک پژوهش ساده تاريخي و ارائه گزارش درباره موضوعات تاريخي مربوط به قرن هاي جديد و دوره معاصر؛
4. توانايي تجزيه، تحليل و مقايسه عکس ها، نقشه ها و نمودارهاي تاريخي و بهره گيري علمي از آثار و منابع تاريخي؛
5. مشارکت فعالانه در برنامه هاي ملي و ديني؛
6. توانايي تشخيص دشمنان کشور و اسلام؛
7. توجه و حساسيت عملي نسبت به تماميت ارضي کشور و ارزش هاي ملي – ديني.

تعريف و تبيين واژه‌هاي كليدي:

علاقه در كلاس: سلامت و شور و نشاط فضاي محيط‌هاي آموزشي.

تاريخ: از نظر واژگان در زبان‌هاي مختلف كاربردهاي معين و مشابهي دارد و به معناي نقل و قايع و حوادث گذشته، بررسي، قضاوت، تحقيق و كنكاش و ... بكار مي‌رود.[3]

اما تاريخ را بسياري از صاحبنظران تلاش و كوششي روشمند براي تحليل و ريشه‌يابي ابعاد مختلف حيات اجتماعي انسان در بستر زمان آنهم به قصد فهم «اكنون» به ياري «گذشته» مي‌دانند[4] به تعبير ديگر علم مطالعه اكنون، در پرتو گذشته را تاريخ مي‌دانند.

تاريخ پويا: منظور كاركرد تاريخ در سه حوزة علوم انساني مي‌باشد:

الف) تاريخ به منزلة راهنماي عمل اجتماعي از طريق انتقال مفاهيم و مضامين و رويدادهاي گذشته به حال

ب: تاريخ به منزلة نهادي براي آموزش، انتقال و اشاعة مدنيت. ج: تاريخ به منزلة نهادي براي سازماندهي و ساماندهي امور سياست، جامعه، فرهنگ و اقتصاد در حال و آينده[5]

روش گردآوري اطلاعات:

غير از مشاهده‌ي مستقيم آنچه كه خود در كلاس با آن مواجه بودم، از مصاحبه و پرسش‌نامه نيز جهت جمع‌آوري اطلاعات بهره گرفتم.

پرسشنامه را به صورت باز انتخاب نمودم (در حد نظرخواهي) و آن را در بين دانش‌آموزان خود توزيع نمودم.

با توجه به فرصتي كه در اختيارشان قرار داده بودم از آن‌ها خواستم كه با دقت به پرسشها پاسخ داده و نقطه نظرات خودشان را بدون درج نام و نام‌خانوادگي و هرگونه ترس و هراس از عاقبت اظهارنظر، با خاطر آسوده بنويسند. مصاحبه‌ها هم به واسطة اينكه حساسيت‌هاي احتمالي همكاران را سبب نشود به صورت رسمي انجام نشدند، بلكه بيشتر به صورت عادي و خودماني برگزار شد (با برخي همكاران تاريخ، مديران، مشاوران و دبيران ديگر رشته‌ها). بنظر اينجانب مطالبي كه از طريق گفت‌وگوي عادي بدست مي‌آيد به حقيقت نزديكتر مي‌باشد. بخشي ديگر از كارم را براي كسب اطلاعات معطوف به دفاتر ثبت نمرات درس تاريخ نمودم.

در عين حال پس از مطالعه و بررسي اطلاعات جمع‌آوري شده عوامل مؤثر بر بي‌علاقگي دانش‌آموزان را نسبت به درس «تاريخ‌« اپنچنين دسته‌بندي نمودم.

الف: عوامل مرتبط با كتاب درسي

نظام آموزش و پرورش در كشور ما بر پايه‌ي كتاب محوري و همچنين با تكيه بر حافظه و در نهايت آزموني سنتي در پايان ترم استوار است.

بايد بيان شود كه ويژگيهاي كتب درسي، بر آموزش دانش‌آموزان از تأثير بسزايي برخوردار است.

كتاب «تاريخ‌» دوره‌ي متوسطه كه بيش از يك دهه در عرصه‌هاي آموزشي مورد استفاده بوده است، عليرغم ماهيت علمي و روشمند خود نياز به بازنگري مختصر و جزئي‌اي دارد تا به كيفيت و ارزش علمي آن افزوده شود. در زير به برخي از ايراداتي كه در باب كتاب قابل طرح است اشاره مي‌شود:

- در تبيين چارچوب مفهومي تاريخ تلاش در خور توجهي انجام نشده است. و حتي كتاب تعريفي صحيح از «تاريخ» ارائه نكرده است. همچنين دانش‌آموز بايد قبل از فراگيري منابع تحقيق، با تاريخ و اهميت و ضرورت آن در زندگي بشر، و نيز انواع مكاتب تاريخ نگاري آشنا شود. جهت‌گيري كلي تاريخ را بشناسد و دريابد كه تاريخ، علمي زنده و تأثيرگذار در سرنوشت فعلي و آينده ي بشر است.

- در كتاب جاي آشنايي با برخي از مورخان و اهداف و شيوه‌ي كار آنها، كه موجب جذابيت آن مي‌شود كاملاً خالي است.

- در صورت معرفي برخي از سايت‌ها مثل سايت موزه‌ها و كتابخانه‌هاي الكترونيكي و ... مسلماً به زيبايي و غناي كتاب افزوده مي‌شد و باعث افزايش علاقه‌مندي دانش‌آموزان نسبت به مباحث كتاب مي‌شد.

- مشكل‌ديگري كه قابل طرح است عدم تناسب حجم كتاب با مقدار زمان اختصاص يافته در يك دوره (خصوصاً در ترم دوم) است. كه واقعاً سبب آزار معلم و دانش‌آموز مي‌شود، بنوعي كه هم معلم نتواند قابليت‌هاي خودش را عرضه كند و هم دانش‌آموز به واسطه بارش اطلاعات و فشار زياد از درس و كتاب و محيط كلاس بيزار شود.

ب: علل مرتبط با دبيران تاريخ

«منقول است كه تعليم و تربيت بد، هنگامي واقع مي‌شود كه رشته‌اي از كلمات از جزوات درسي معلم به دفتر دانش‌آموزان سرازير مي‌شود، بدون اينكه ذهن هيچ يك از اين دو را به تكاپو بيندازد»[6]

در هر نظام آموزشي، معلم يكي از اركان آموزش محسوب مي‌شود و نقش رابط و واسطه بين دانش‌آموز و كتاب را به عهده دارد. كم‌ترين سستي در اجراي برنامه‌ها در جهت رسيدن به اهداف از پيش تعيين شده آموزشي، ممكن است به خيل عظيمي از مشكلات بينجامد. و بقولي رشد درصد مردودي‌ها، ترك تحصيل‌ها، اعتياد دانش‌آموزان و دانشجويان، رشد درصد خودكشي و بسياري ديگر از ناهنجاري‌هاي كلامي و رفتاري مي‌تواند معلول تعليم و تربيت باشد.[7]در اين زمينه به برخي از موانع موجود، در راه اجراي نقش معلم خصوصاً معلمان تاريخ كه رسالت آنها همطراز با رسالت مورخان است اشاره مي‌شود.

- شرايط اقتصادي و اجتماعي كه مشكلات معيشتي زيادي را سبب شده است (براي دبيران)، در بي‌انگيزه نمودن معلم و دانش‌آموز و در نتيجه در افت تحصيلي بسيار اثرگذار بوده است.

- پرداختن به مشاغل كاذب در كنار معلمي فرصت مطالعه را براي بهتر شدن معلم گرفته است.

- منحصر ماندن دانش و مطالعات دبير تاريخ به آموخته‌ها و مطالعات دوران تحصيل در دانشگاه، نه تنها او را از توجه به مسائل جديد و جذاب باز مي‌دارد بلكه كلاس را نيز به شكل بارزي براي او و شاگردانش همراه با كسالت و زجر مي‌كند.

- به كارگيري معلمان غيرمتخصص نيز در اين زمينه بسيار تأثيرگذار است. هستند معلماني كه در طول دوران تحصيل دانشگاهي (حتي زندگي خودشان) يك مقاله و كتاب تاريخي نخوانده‌اند و از مباحث ابتدايي تاريخ ايران و جهان نيز آگاهي ندارند. اما به خود جرأت مي‌دهند براي پركردن ساعات تدريس خود، ابلاغ درس تاريخ را بگيرند. جالب است بدانيد كه حتي برخي از آنها علاقه‌اي هم به اين رشته ندارند.[8]

ج: عوامل مرتبط با نظام آموزشي

متأسفانه نظام آموزشي هم اهميت چنداني براي درس تاريخ قائل نشده است و اين مسئله علاوه بر استفاده از همكاران غيرمتخصص در اين رشته، از تعداد ساعاتي كه براي تدريس تاريخ در نظر گرفته شده كاملاً مشهود است.

به عنوان مثال مي‌دانيم كه درس تاريخ معاصر در سال سوم تجربي، رياضي، فني و حرفه‌‌اي و كار و دانش، حالت تقريباً تفنّني براي دانش‌آموزان دارد و در كنكور سؤالي از آن نمي‌آيد. و يا درس تاريخ با تمام اهميتي كه دارد، در كنكور (رشتة انساني) به صورت مشترك با جغرافيا بوده و تنها 15 سؤال را به خود اختصاص مي‌دهد. و در اكثر رشته‌ها از ضريب بسيار پاييني برخوردار است، بنوعي كه اكثر دانش‌آموزان يا وقت بسيار كمي را براي مطالعه‌اش اختصاص مي‌دهند و يا اصلاً به خاطر ضريب پائينش اصلاً كاري به آن ندارند.

متأسفانه اين عوامل در كنار كم توجهي و گاه بي‌توجهي مسئولان آموزشي، مديران مدارس و ... به درس تاريخ كه سبب به حاشيه راندن اين درس شده، بسيار آزار دهنده است.

اقدام راه حل پيشنهادي

انتقال مفاهيم و مضامين تاريخ و شرح و بسط آن تنها با استفاده‌ي دبيران تاريخ از جديدترين متدها و الگوهاي روش تدريس ميسر مي‌باشد. متأسفانه آنچه كه امروز ما شاهد آن هستيم استفاده از روش سخنراني جهت تدريس تاريخ مي‌باشد، كه از سطح بسيار پاييني در انتقال مفاهيم آموزشي برخوردار است. زيرا مخاطبان فقط از حس شنوايي بهره‌مند مي باشند. در صورتيكه از حس ديداري و لمسي نيز برخوردار شوند، يادگيري به صورت صحيح‌تر و عميق‌تر خواهد بود. «ديگر نمي‌توان با روش‌هاي سنتي، جامعه و افراد آن را به سوي تحول و پيشرفت سوق داد.... همه‌ي كساني كه با روش‌هاي سنتي آموزش ديد‌ه‌اند، لحظاتي را بخاطر مي‌آورند كه نشستن سر كلاس، گوش دادن به صداي يكنواخت معلم، از بركردن مطالب درسي بدون فهم و درك، دلهره و اضطراب ناشي از امتحان، و تحمل سرزنش معلمان و والدين، چگونه موجب نفرت و گريز از كلاس، درس و محيط آموزشي مي‌شد. راستي چرا؟ چرا بسياري از فعاليت‌هاي آموزشي نمي‌توانستند ما را با محيط‌هاي آموزشي مأ‌نوس و به يادگيري علاقه‌مند كنند؟...»[9]

با توجه به عوامل مؤثري كه سبب عدم نشاط كافي در كلاس و درس تاريخ‌ مي‌شد، سعي شده است، در حيطة كاري خودم، حداقل در محدوده ي كلاس راه‌حل‌هايي براي نشاط بيشتر و علاقه‌مندي دانش‌آموزان به درس تاريخ به...

 

[1]رشد آموزش تاريخ 25، ص 2.

[2]زرين‌كوب، عبدالحسين، تاريخ در ترازو، ص 26.

[3]نوذري، حسينعلي، فلسفه تاريخ، ص 122.

[4]حضرتي، حسن، تاملاتي در علم تاريخ و تاريخ‌نگاري اسلامي، ص 21 و20.

[5]نورائي، مرتضي، كارگاه آموزش تاريخ شفاهي، ص 25.

[6]استنفورد، مايكل، درآمدي بر تاريخ پژوهي، ص 201.

[7]روزنامة اعتماد، سال ششم

[8]صالحي، نصرا... ، مقالة «ديوار كوتاه درس تاريخ»، ص 40 -31.

[9]دبيرخانه راهبردي درس تاريخ استان اصفهان، بروشور روشهاي فعال تدريس درس تاريخ، ص 1.

 

«www.raheelm.ir »