تعداد صفحات: 50 صفحه

قیمت: 3000 تومان

مدل: Word & PDF (فایل بصورت ورد قابل ویرایش)

مختصری از متن اقدام پژوهی:

چکیده:

در جوامع پیشرفته امروزی پرورش خلاقیت از مهمترین اصول است با بررسی کشورهایی که از نظر صنعتی فرهنگی و اجتماعی رشد چشمگیری داشته اند متوجه می شویم که این کشورها در زمینه ی پرورش خلاقیت رشد و تلاش بیشتری داشته اند. در حال حاضر در کشورهای توسعه یافته شکوفایی خلاقیت یکی از عالی ترین و محکم ترین اهداف آموزش و پرورش است. در شرط حساس کنونی و با توجه به تحولات بسیار سریع و اجتناب ناپذیر دنیا، اگر خواهان پرورش استعدادها و شکوفایی خلاقیت و نوآوری در افراد هستیم باید نظام آموزش و پرورش را متحول کرد. برای این منظور لازم است هماهنگی و برنامه ریزی دقیق و کاملی در عرصه ی آموزش و پرورش داشته باشیم. در این فرایند معلم نقش اصلی را ایفا می­کند. تنها معلم خلاق است که می­تواند دانش­آموزان خلاق و نوآور پرورش دهد. اما نکته­ی قابل تامل آن است که هر آموزش و پرورش و هر معلمی نمی­تواند این بار سنگین رابه مقصد برساند. تنها آموزش و پرورش پویا، خلاق، متحول می­تواند در تحقق این رسالت تاریخی خویش موفق باشد و این دقیقاً همان نیازی است که در سال گذشته رهبر اندیشمندانه انقلاب اسلامی تحت عنوان «تحول بنیادین آموزش و پرورش» از آن یاد شده است. هسته اصلی تحول در نظام آموزشی، هم چنان که مقام معظم رهبری تاکید کرده اند «خلاقیت است» بنابراین داشتن افرادی که توانایی پرورش پویایی و خلاقیت را دارند از اهمیت خاصی برخوردار است.

با توجه به این که سرنوشت جامعه به دست افراد خلاق رقم می خورد با خود تصمیم گرفتم در سال تحصیلی حاضر اقداماتی را در جهت پرورش خلاقیت دانش آموزان انجام دهم و مساله را برای خود این طور عنوان نمودم که:

چه اقداماتی انجام دهم تا خلاقیت دانش آموزانم را افزایش دهم

اطلاع رسانی خانواده ها از طریق کلاس های آموزش خانواده، استفاده از روش های تشویق و اجرای طرح های جدید برای رشد و پرورش خلاقیت دانش آموزان و همچنین تمرینات ویژه دانش­آموزان و به کارگیری روش تدریس فعال و پویا ... از جمله کارهایی بود که با همکاری مدیر مدرسه و سایر همکاران انجام دادم و در آن توفیق پیدا کردم و امید است این اثر بتواند سهمی در شکوفایی و باروری تفکر خلاق همه ی دانش آموزان این سرزمین داشته باشد و معلمان در هر دوره تحصیلی بتوانند به تقویت تفکر خلاق بپردازند و بدین سان بتوانند پرهای بسته دانش آموزان را بگشایند و آنها را همچون همای سعادت بر بلندای جامعه به پرواز در آورند.

فهرست مطالب

مقدمه. 1

توصیف وضعیت موجود و بیان مساله. 4

گردآوری اطلاعات و شواهد 1. 6

تجزیه و تحلیل اطلاعات... 10

ارائه راه حل موقتی و اجرای آن.. 14

اجرای راه حل جدید و نظارت بر آن.. 27

گردآوری اطلاعات شواهد 2. 28

ارزشیابی تاثیر راه حل جدید و تعیین اعتبار آن.. 30

تجدید نظر و تصمیم گیری نهایی.. 34

نتایج.. 35

نتیجه گیری.. 36

پیشنهادات کلی برای پرورش خلاقیت در معلمان و دانش آموزان.. 37

منابع و ماخذ. 43

 

 

فهرست نمودارها

نمودار شماره1: موانع خلاقیت... 7

نمودار شماره2: موانع فردی خلاقیت... 7

نمودار شماره3: موانع اجتماعی خلاقیت... 8

 

مقدمه:

چه زیباست در صدف هستی مروارید خلاقیت را یافتن و به زیور وجود خود آراستن.

مگر می شود که انسان به زیور هستی آراسته[1] و روح خدا در او دمیده شده[2] و در روی زمین جانشین خدا[3] و خداوند به او کرامت و بزرگی بخشیده[4] و شنوا و بینا[5] و دانا[6] و قدرت بیان و نوشتن[7] داشته باشد ولی خلاق نباشد.

از اهمیت خلاقیت همان بس که در قرآن کریم 250 بار از آفرینش، خلق و آفریدن در هستی گفته شده است و هر پرتوی از هستی برگ زرین خلق و زایش جدید را در بطن خود به همراه دارد. لذا خلاقیت یک موهبت الهی است که در فکر، اندیشه و قلم، رفتار و عمل انسان در زندگی و محیط کار جلوه پیدا می کند و اگر زمینه ی بسط، تربیت و تمرین این موهبت الهی و قدرت مغزی فراهم نگردد از یک نعمت فوق العاده مهم و کلیدی محروم مانده ایم به طوری که زیان آن را در ابعاد و صور گوناگون در زندگی فردی و اجتماعی خواهیم چشید.

امروزه همه جوامع بشری به خلاقیت نیاز مبرم دارند خلاقیت رمز اصلی و اساسی پیشرفت و مانع وابستگی یک جامعه پویا است. «تورین بی» عقیده دارد اگر جامعه نتواند از موهبت خلاقیت استفاده کند انسان دیگر اشرف مخلوقات نیست، بلکه کم اثرترین مخلوقات خواهد بود[8] بررسی اهداف آموزش و پرورش درسطح ایران و جهان نشان می دهد که هدف اساسی آن تربیت افرادی است که با اتکاء به نیروی اراده و مستقل خویش منطقی بیاندیشند و به جای وابستگی و استفاده از دستاوردهای اقتصادی و فرهنگی دیگران، مولد دانش، تکنولوژی و فرهنگ مناسب برای زندگی مستقل، فعال، خلاق در عصر دانایی باشند، بی گمان، آموزش و پرورش باتوجه به برنامه ریزهای صحیح و مدون و با توجه به اهمیت خلاقیت برای رشد و ترقی فکری، دانش آموزان می کوشد پس برای رشد خلاقیت و نوآوری در دنیای صنعت و تکنولوژی باید از دبستان و قبل از دبستان آغاز کنیم و مدرسه بهترین مکان برای این موضوع است. اگر خلاقیت و نوآوری را در دانش آموزان خود پرورش دهیم، نسل آینده از داشتن افراد متخصص، مدیران کارآمد و خلاق محروم می ماند. در این فرایند معلم نقش اصلی را ایفا می کند.

به اعتقاد اکثریت قریب اتفاق صاحب نظران و متفکران حوزه های مختلف فرهنگی سیاسی، اجتماعی، و اقتصادی در دنیای جدید، آموزش و پرورش نقش بی بدیل در فرایند توسعه و بالندگی کشورها وملت ها ایفا می کند. به عبارت دیگر، راه درمان بسیاری از دردهای جامعه را باید در آموزش و پرورش جستجو کرد، همچنان که خلاقیت و نوآوری در صنعت را باید در دوران کودکی و نوجوانی جست و جو کرد لذا در پاسخ به این ندا گسترش خلاقیت و نوآوری در صنعت را در جامعه آموزش و پرورش، معلمان باید پیش گام شوند. با توجه به این که خلاقیت می تواند شکننده محدودیت ها، برازنده ناتوانی ها، شکافنده ناشناخته ها، یابنده نادانستنی ها باشد و نظریه این که با استفاده از خلاقیت می توان مرز بین دانستن و توانستن را از میان برداشت و فاصله بین قوای بالقوه و توانایی های بالفعل انسان را به حداقل رساند و با عطف به این مطلب که یکی از دلایل عمده پس رفتگی دول مختلف، میزان سرمایه گذاری و بهره گیری از نیروها خلاق است و علاوه بر این ها، با توجه به این که حل معضلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کشور در گرو وجود اندیشه های خلاق است. پس ضروری است که تمامی معلمان، مدیران و والدین ما باید همه در تمام عرصه های علمی تربیتی خویش نوآوری و روز آوری داشته باشد و هم زمینه رشد و شکوفایی استعدادهای خلاق دانش آموزان را فراهم آورند و هم چنان طرحی در اندازند که رشد استعدادهای خداداد بشر تامین گردد و به قول خواجه شیراز:

بیا تا گل برافشانیم و می در ساغـر اندازیم

فلک را سخت بشکافیم و طرحی نو در اندازیم

توصیف وضعیت موجود و بیان مساله:

دبستان فجر اسلام یکی از مدارس روستای شهرستان اقلید می باشد. این روستا در 45 کیلومتری شهرستان اقلید نام دارد. این دبستان دارای 90 دانش آموز می باشد که در دو نوبت دخترانه و پسرانه اداره می گردد. این آموزشگاه دارای یک دفتر مشترک و 6 کلاس درس و 1 سالن می باشد. اکثر اولیای دانش آموزان از طریق کشاورزی و دامداری امرار معاش می کنند. معلمین این مدرسه ناچارند هر روز فاصله اقلید تا روستا را طی نمایند تا زمانی بر حسب امتیاز بتوانند در شهر اقلید تدریس نمایند. این فاصله زمانی، گذشته از خستگی و دوری راه، فاصله خوبی برای تبادل تجربه و تبادل نظر بین من و همکارانم بود به طوری که بیشتر مطالعات روز و حل مشکلات دانش آموزان و برنامه ریزی­ها در این مسافت انجام می شد .

با شروع فصل پائیز، سال تحصیلی جدید هم آغاز شد. و دوباره کوچه ها و خیابان ها از حضور بچه ها پر گشت. هیاهو و غوغای آن فضای سرد و بی روح مدرسه را پر از ترنم شادی و نشاط کرد. هر کدام از آنها به امید بهتر و پر بارتر از گذشته با کوله باری از خاطرات قدیمی، سال جدید را آغاز کردند. امسال به امید خدا سال تحصیلی را آغاز نمودم و امیدوار بودم بتوانم با تغییر محیط کاری خود، هم بار علمی خود، و هم دانش آموزان را افزایش دهم. با تقسیم شدن کلاس ها مسئولیت پر بار کلاس اول به من و واگذار شد. با توجه به تجربه و تدریس چند ساله در این پایه شاید تکرار دوباره آن برایم خسته کننده و تکراری می بود. اما از همان ابتدای سال تحصیلی تصمیم گرفتم امسال را با شیوه جدید شروع نمایم تا هم برای دانش آموزان و هم خودم تنوعی باشد و هم کوچکترین تغییر در روش خود و دانش آموزان بوجود آورده باشم.

با گذشت چندین هفته از شروع سال تحصیلی و همچنین با توجه به تعاریفی که از خلاقیت در کتب گوناگون مطالعه کرده بودم، در دانش آموزان کلاس اول، روحیه ی خلاقانه را کمتر مشاهده کردم. شاید به این دلیل باشد که تاکنون فرصتی برای آنها در این زمینه بوجود نیامده بود. با توجه به این که هدف آموزش و پرورش در همه سطوح تحصیلی علی الخصوص در دوره ابتدایی ایجاد توانایی های آفریننده در دانش آموزان است و هسته اصلی تحول در نظام آموزش و پرورش خلاقیت است و در دنیای پر تغییر قرن بیست و یکم ایجاد خلاقیت در دانش آموزان مهمترین مسئولیت پرورشی آموزشگاه ها می باشد. پس وظیفه خود دانستم به عنوان معلمی که نقش کلیدی و اساسی در این زمان دارد، محور کار خود را بر روی خلاقیت دانش آموزان قرار بدهم چرا که پرورش استعدادهای فطری دانش­آموزان از مسایل بسیار مهمی است که باید مورد توجه معلمین قرار بگیرد. علی الخصوص دوران ابتدایی که تمام صفات اکتسابی و الگوها رفتاری در این زمان اخذ می­شود و شخصیت واقعی کودک بر اساس همین مسائل شکل می پذیرد. مطلبی می خواندم که طی تحقیقات به عمل آمده، مشاده شده که تمام مواهبی که در دوران کودکی کم و بیش در همه افراد وجود دارد و به صورت رفتارهای فی البداهه خلاق ابراز شده، پس از مدتی دچار کاستی یا رکود گردیده است که باید گفت عامل اصلی اتلاف یا به فراموش سپردن این مهارت ها، مربیان می باشند پس معلمی در زمان حاضر، مهارتی است تغییر دهنده، شکافنده، توان بخش، و درمانگر، اگر هر معلم نتواند مسلماً از دنیای پر تغییر و پر شتاب جامعه جهانی عقب می ماند. با این وجود در همان ابتدای سال فکر می کردم که اگر هر معلمی در هر سال از تدریس خود حداقل بتواند کوچکترین تغییر در روش خود و دانش آموزان بوجود آورد آنوقت آموزش و پرورش ما پیشرفت خواهد کرد. پس باید نگرش معلمان عوض شود و به قول معروف: چشم ها را باید شست، جور دیگر باید دید. همین فکر و نگرش مبنای پژوهش من قرار گرفت و مرا بر آن داشت به گونه ای عمل نمایم که قالب های کلیشه ای را شکسته و روشهایی در جهت پرورش خلاقیت دانش آموزان در پیش بگیرم. پس این مساله را برای خود اینطور عنوان نمودم که چگونه می توانم خلاقیت دانش آموزانم را پرورش بدهم؟

 

 

 

گردآوری اطلاعات و شواهد 1:

همزمان با این فکر، که چگونه می توان روحیه خلاقیت و نوآوری را در بین دانش آموزان پرورش داد تصمیم گرفتم ابتدا موضوع را با مدیر مدرسه در میان بگذارم. مدیر مدرسه ضمن استقبال از این ایده قول داد که در اولین فرصت موضوع را در شورای آموزگاران مطرح کند، تا در سایه همفکری با یکدیگر بتوانیم راه حل مناسبی برای این موضوع ارائه دهیم. از این بابت خوشحال شدم زیرا بارها دیده ام که خلاق ترین کارها در مدارسی بر خواسته است که نه تنها مدیران آنها فعالیتهای خلاقی را تشویق نموده بلکه از معلمین آنها نیز انتظار فعالیت جدید داشتند و آماده شنیدن و دریافت اندیشه ها جدید و بدیع می باشند.

همین امر باعث شد که بعضی از معلمان پایه های دیگر نیز در این موضوع سهیم شوند و با نسیم تازه ای محیط خشک مدرسه و کلاس هایی را که معمولاً با روش انتقال معلومات به صورت یک طرفه، از طریق معلم به دانش آموز اداره می شد با طراوت و شاداب سازند.

طی نشستی که با همکاران خود در مدرسه داشتیم تصمیم بر این شد که ابتدا عواملی که مانع پیشرفت خلاقیت و نوآوری در دانش آموزان می گردد، بررسی گردد. طی صحبت ها و نتیجه گیری از صحبت های آنها عوامل فردی و عوامل اجتماعی را از موانع خلاقیت بر شمردند که هر کدام از این عوامل خود در برگیرنده عوامل دیگری می باشد. (نمودار شماره 2 و 3)

طی صحبتی که با سایر معلمان مدارس دیگر داشتم. بعضی از مدیران و معلمان آن مدارس نیز همین موانع را به عنوان موانع خلاقیت مطرح کردند که در این میان نقش عوامل اجتماعی را بسیار مهم دانستند.

موارد مطرح شده تا حدودی موانع خلاقیت را روشن نمود. اما برای آن که یافته­های من پایه و اساس علمی و تحقیقاتی داشته باشد تصمیم گرفتم تا در بین کتابها و منابع علمی و تحقیقاتی موجود در کتابخانه و سایت­های اینترنتی مطالب را به شکل علمی بررسی نمایم. طی جست­و­جو در سایت­های اینترنتی به این مهم دست یافتم که: محققان معتقدند همه انسان­ها در کودکی از استعداد خلاقیت برخوردارند. اما نبود محیطی مناسب و بی­توجهی به این توانایی و عدم تقویت آن مانع ظهورش می­شود. محیط مساعد برای ایجاد رفتارهای خلاق را می­توان از راه­های گوناگون به وجود آورد و باید آن را بر اساس اصولی بنا کرد که به رفتار خلاق منجر می­شود. خانواده از عوامل مهمی است که در رشد و پرورش تفکر و رفتار خلاق می تواند نقش مثبت یا منفی داشته باشد. در خانواده­هایی که به کودک تا حدی استقلال داده می­شود و همچنین در مورد سئوالاتی که کودک می­پرسد تا حد امکان او را راهنمایی و تشویق به یافتن پاسخ می­کنند. خلاقیت رشد می­کند. این دسته از والدین عقیده دارند که فقط از طریق رفتارشان است که می­توانند احترام کودک را به خود جلب کنند. اما خانواده­ای که هرگز به کودک آزادی عمل نمی­دهد. به طوری که در مورد کوچک­ترین مسائل و کارها باید نظر والدین را بپرسد. در چنین خانواده ای علاقه و استعداد کودک فدای والدین می شود و آن ها هستند که برای کودک برنامه ریزی می کنند و تصمیم می گیرند. به کنجکاوی و سئوالات کودکانه اهمیت نمی دهند از او می خواهند مانند افراد بزرگسال و عاقل باشد و ...

در این خانواده نیروی تفکر و خلاقیت کودکان در همان مراحل اولیه خاموش می شود و فرصتی برای بروز و شکوفایی نخواهد داشت. بنابراین خانواده می تواند هم محل بروز و آشکار شدن و پرورش استعدادها و خلاقیت کودکان باشد و هم محلی برای نادیده گرفتن و غفلت از بروز استعدادها . همچنین اگر به استناد نظر ژان پیاژه، هدف اصلی آموزش و پرورش، به ویژه آفرینش انسان ها توانا، به انجام دادن کارهای نو و انسان های خلاق بدانیم مدرسه نیز می تواند در خلاقیت دانش آموزان نقش اساسی داشته باشد، در برخی از مدارس با کودکان به گونه ای رفتار می شود که نه تنها خلاقیت و نیروی سازندگی آن ها رشد نمی کند، بلکه در همان آغاز راه، از رشد و نمو باز می ماند. ارنست دیمنه می گوید: همه کودکان تا قبل از ورود به مدرسه دارای نیروی تخلیل قوی و تفکر زنده از واقعیت اند. اما دیری نمی پاید که این حس زیبا و فهم خلاق از جهان هستی، در هیاهوی آموزش رسمی مدرسه رنگ می بازد.

معلم در این زمینه نقش اساسی و مهم دارد زیرا می تواند با انتخاب شیوه های تدریس مناسب و همچنین ایجاد فرصت هایی برای حل مساله و... در خلاقیت دانش آموزان نقش اصلی را داشته باشد. جامعه نیز می تواند زمینه بروز و ظهور خلاقیت را فراهم سازد یا از شکوفایی آن جلوگیری کند. و با عقاید خرافی و کهنه رایج در جامعه چون اعتقاد منفی به جز و قسمت و سرنوشت شانس، طبقات اجتماعی و... باعث می شود که فرد فعالیت خود را از دست بدهد تلاشی در جهت خود شکوفایی بروز ندهند. بدین ترتیب اطلاعات لازم را در این مورد جمع آوری نموده.

امید است معلمان و اولیای گرامی سعی و تلاش بیشتری برای شناخت موانع رشد خلاقیت، این نیروی سازنده و آفریننده از خود نشان دهند تا شاهد رشد و شکوفایی هر چه بیش تر کودکان و نوجوانان کشور مان باشیم.

تجزیه و تحلیل اطلاعات:

برای آن که مجموع اطلاعات جمع آوری شده را مورد تجزیه و تحلیل قراردهم، تصمیم گرفتم موانع و عللی را که طی نشست با همکاران و بررسی منابع و کتب به آن دست یافته بودم. را با دو نفر از اساتید تعلیم و تربیت در میان بگذارم، تا در سایه همفکری با آنها اطلاعات بیشتری کسب نمایم.

نتایج حاصله از تجزیه و تحلیل اطلاعات که طی مصاحبه با اساتید در مورد خلاقیت و نوآوری دانش آموزان بدست آوردم به قرار ذیل است:

عوامل گوناگونی وجود دارد که در تمام مراحل زندگی، از بدو تولد کودک تا بزرگسالی می توانند به اشکال مختلف خلاقیت فرد را با مانع رو به رو سازند. برخی از این عوامل جنبه ی فیزیولوژیکی دارند و مستقیماً بر کنش های عمومی ذهن فرد تاثیر منفی می گذارند و فرایند رشد تفکر او را متوقف و یا دچار اختلال می کنند نظیر اختلالات ارثی و یا ضایعات جسمانی و روانی که البته شامل درصد کمی از افراد می شود. اما عوامل دیگری نیز وجود دارد که مستقیم یا غیر مستقیم خلاقیت فرد را تحت تاثیر قرار می دهند و سبب تضعیف یا تخریب آن می شود. این دسته از عوامل را می توان تحت عنوان موانع محیطی خلاقیت نام گذاری کرد. برخی از این موانع منشأ خانوادگی دارند. یعنی در جریان تعامل کودک با والدین و محیط خانه پدید می آیند تعدادی دیگر از این موانع برخاسته از محیط تحصیلی فرد می باشند و در طی تعامل او با معلم یا مربی و همچنین سایر هم سالان خود در محیط های آموزشی بر خلاقیت وی تاثیر مخرب می گذارند. اما از این دسته موانع محیطی خلاقیت از همه مهم تر است و می تواند نقش بسزایی در پرورش خلاقیت داشته باشد.

با توجه به نقش اساسی عوامل محیطی در رشد و پرورش خلاقیت حال می­بایست به تقویت این عامل پرداخت و برنامه­های خود را پیرامون دو عامل محیطی (یعنی خانواده و مدرسه) قرار داد. به همین منظور برای پیش بینی برنامه­های لازم در جهت رشد و پرورش خلاقیت دانش­آموزان با همفکری ایده­هایی را در قالب طرح زیر، طراحی نموده، که ارزش هر ایده بر اساس چند مشخصه تعیین می­شود. مشخصاتی همچون «اقتصادی و مقرون به صرفه بودن» «قابلیت اجرا» و «عملی بودن» «قانونی بودن» «نو بودن» و «زمان مورد نیاز» از جمله مشخصاتی بود که می­توانست ارزش هر ایده را بر اساس نمرات 0 تا 5 مشخص کند که پس از محاسبه کلی ایده ارزشمند مشخص می­گردید. لازم به ذکر است که همکارانی که متقاضی اجرای این طرح بودند به طور جداگانه این ایده­ها را بررسی نموده و بر اساس امکانات و توانایی خود به برنامه ریزی در جهت ایده ارزشمند خود می پرداختند.

 

1 سوره تین، آیه 4

2سوره فجر، آیه 29

3سوره بقره، آیه 28

4سوره اسرا، آیه 17

5سوره دهر، آیه 2

6سوره بقره، آیه 29

7سوره رحمن، آیه 2و3

8حسینی، افضل السادات، «چگونگی پرورش خلاقیت در دانش آموزان»، ص 38

 

 

«www.raheelm.ir »